World Geography लेबल असलेली पोस्ट दाखवित आहे. सर्व पोस्ट्‍स दर्शवा
World Geography लेबल असलेली पोस्ट दाखवित आहे. सर्व पोस्ट्‍स दर्शवा
Post views: counter

पृथ्वीची कंपनशक्ती

पृथ्वीची कंपनशक्ती



                               काही आठवडय़ांपूर्वी मणिपूर येथे मोठा भूकंप झाला. या धरणीकंपात जरी फार मोठी वित्तहानी झाली असली तरी फारशी जीवितहानी झाली नाही. भूकंप प्रभाव क्षेत्रात फार मोठी लोकसंख्या अस्तित्वात नव्हती ही एक जमेची बाजू होती. भूकंपांची संख्या सद्या वाढताना दिसत आहे व त्याच्या धक्क्याने जीवित व वित्तहानीही वाढताना दिसत आहे. धरणीकंपनाने निसर्ग आपली शक्ती किती तीव्र आहे हे सप्रमाण दाखवून देत आहे.

                             EARTHORBITमानवाची उत्पत्ती होऊन लाखो र्वष झाली असली तरी निसर्गाच्या ज्या काही गतिकीय प्रक्रिया सुरू आहेत त्याचा उलगडा अजूनही मानवाला झालेला नाही. या क्रिया-प्रक्रियांचा आलेख आपण काही शतकांपासून जमा करत आहोत; पण आतापर्यंत साठवलेली माहिती फार अपुरी आहे. या माहितीच्या आधारे या नैसर्गिक घडामोडींचा आलेख अचूकपणे मांडणे फार कठीण काम आहे. पण जी माहिती आपण आतापर्यंत जमा केलेली आहे. ती एका प्रकारे जिगसॉ पझलसारखी आहे. काही रकाने योग्य प्रकारे भरले गेले आहेत, तर इतर खाली रकाने अजूनही भरावयाचे आहेत.
Post views: counter

नदी

प्रमुख भूरूपे - नदी 

 
                          युवावस्था अवस्‍थेत पर्वतीय प्रदेशात नदीचा उगम होतो. पाण्‍यांचे आकारमान कमी असले तरी देखील तीव्र उतारामुळे उर्ध्‍व खनन प्रभावी असते. या अवस्‍थेस पुढील भूरूपांची निर्मिती होते.
१) ‘व्‍ही’ आकाराची दरी
तीव्र उर्ध्‍व खननामुळे तळभागाची खोली वाढून ‘व्‍ही’ आकाराच्‍या दरीची निर्मिती होते.
२) निदरी व घळई
अत्‍यंत तीव्र उताराच्‍या बाजू असलेल्‍या अरूंद दरीस निदरी असे म्‍हणतात. जेव्‍हा या निदरीच्‍या बाजूंचा उतार अत्‍यंत तीव्र व खोली अतयंत जास्‍त असते तेव्‍हा त्‍यास घळई असे संबोधले जाते.
उदा. कोलोरॅडो नदीवरील ग्रँड घळई.

वारा

 प्रमुख भू प्रकार - वारा


                   क्षरण प्रक्रियेत वारा हे अत्‍यंत महत्त्वाचे कारक आहे. वार्‍याचे बहुतांशी कार्य शुष्‍क वाळवंटी प्रदेशात आढळून येते. वार्‍याचे कार्य प्रामुख्‍याने खनन, वहन व संचयन या प्रकारे होते.
                   वार्‍याचे खनन कार्य प्रामुख्‍याने ३ प्रकारे होते. वार्‍यामुळे एखाद्या ठिकाणची रेती थेटपणे उचलून नेण्‍याच्‍या प्रक्रियेस अपवहन असे म्‍हणतात. अपघर्षण क्रियेत वार्‍यासोबत असणारे रेतीचे कण खडकांवर घासले जाऊन खडकांची झीज होते. तर रेतीचे कण एकमेकांवर आदळून विभाजीत होण्‍याच्‍या क्रियेस सन्निघर्षण असे संबोधले जाते. वार्‍याच्‍या खनन कार्याची तीव्रता प्रामुख्‍याने वार्‍याचा वेग, रेतीच्‍या कणांचा आकार, खडकांचे स्‍वरूप व हवामान यावर अवलंबून असते.
Post views: counter

वाळवंट

 वाळवंट

  

वाळवंट हे अनेक भौगोलिक रचनांपैकी एक असून पृथ्वीचा बराच भूभाग वाळवंटांनी व्यापला आहे. तथापिवाळवंट हा शब्द केवळ वाळूने व्यापलेल्या प्रदेशालाच लागू होत नाही तर इतर काही भौगोलिक रचनादेखील वाळवंट या संज्ञेत येतात.

प्रकार- वाळवंटांची दोन मुख्य प्रकारांमध्ये विभागणी करता येते.
उष्ण वाळवंटे व शीत वाळवंटे 


वाळूने व्यापलेला प्रदेश ही व्याख्या केवळ उष्ण वाळवंटांसाठीच लागू होते. नावाप्रमाणे उष्ण वाळवंटातील तापमान अतिउष्ण ते शीत या पट्ट्यात येते.

• वैशिष्ट्ये - सर्वसाधारणपणे उष्ण वाळवंटाची पुढील वैशिष्टे सांगता येतील.

• भौगोलिक वैशिष्ट्ये-

  1. वाळूने व्यापलेला प्रदेश. वाळूच्या टेकड्या आणि त्यावरील वैशिष्ट्यपूर्ण अशा वळ्या
  2. हवेतील बाष्पाचे आणि जमिनीतील आर्द्रतेचे अत्यल्प प्रमाण
  3. वर्षभरातील पावसाची अत्यल्प सरासरी

नदी

 नदी 



नैसर्गिक पाण्याच्या रुंद प्रवाहाला नदी असे म्हणतात. नदीचा उगम हा तलाव , मोठा झरा, अनेक छोटे झरे एकत्रित येऊन किंवा बर्फाच्छादित पर्वतापासून होतो.

जगातील सर्वांत जास्त लांबीच्या १० नद्या पुढीलप्रमाणे आहेत.

  1. नाईल नदी ( ६,६९० कि.मी.)
  2. अॅमेझॉन नदी ( ६,४५२ कि.मी.)
  3. मिसिसिपी नदी- मिसूरी नदी ( ६,२७०कि.मी.)
  4. यांगत्झे नदी (चँग जिआंग ) ( ६,२४५ कि.मी.)
  5. येनिसे आंगारा नदी ( ५,५५० कि.मी.)
  6. ह्वांग हो नदी ( ५,५६४ कि.मी.)
  7. ऑब ईर्तीश नदी ( ५,४१० कि.मी.)
  8. आमूर नदी ( ४,४१० कि.मी.)
  9. काँगो नदी ( ४,३८० कि.मी.)
Post views: counter

आफ्रिका खंड Africa



राज्य सेवा पूर्वपरीक्षेच्या पेपर -१ मधील अभ्यासक्रमांत भूगोल या घटकाअंतर्गत भारताचा, महाराष्ट्राचा व जगाचा भूगोल अंतर्भूत केला आहे. जगाचा भूगोल अभ्यासताना अॅॅटलास (नकाशा) सोबत असणे आवश्यक आहे. एखादा भाग पाठांतर करण्यापेक्षा तो नकाशात कुठे आहे हे जर शोधले तर अभ्यास लवकर लक्षात राहील व अभ्यास मनोरंजक होईल. भूगोलाचे काही प्रश्न सरळ नकाशावर विचारले जातात, म्हणून नकाशावाचन करण्याची सवय असेल तर असे प्रश्न सोडवणे जास्त सोपे जाते.


आफ्रिका खंड 


  1. जगातील प्राचीन संस्कृतीपकी इजिप्शियन संस्कृतीचा विकास या खंडात झाला.
  2. प्राकृतिक रचना - या खंडाच्या वायव्येस अॅटलास पर्वत आहे.
  3. अॅटलास पर्वत व इथियोपियाचे पठार यांच्या दरम्यान सहारा वाळवंट पसरलेले आहे.
  4. या खंडाच्या मध्यभागी कांगो नदीचे विशाल खोरे आहे.
  5. या खंडाच्या पूर्व भागात दक्षिणोत्तर पसरलेली सुमारे ५००० कि.मी.ची खचदरी आहे. ही खचदरी झांबियामलावी, टांझानिया, केनिया व इथिओपियापासून तांबडय़ा समुद्रामाग्रे इस्रायल व जॉर्डन समुद्रापर्यंत पसरलेले आहेत.

प्राकृतिक भूगोल

प्राकृतिक भूगोल 

पृथ्वीचे अंतरंग

पृथ्वीच्या अंतर्गत रचना जाणून घेण्याचा शास्त्रज्ञांनी आतापर्यंत जो प्रयत्न केला, त्यात प्रत्यक्ष माहितीपेक्षा अप्रत्यक्ष माहितीवर भर देण्यात आला. प्रत्यक्षात अंतरंगात जाऊन त्याची पाहणी करणे वा एखादे यंत्र पाठवून निरीक्षण करणे हे शक्य नाही, म्हणून भूगर्भशास्त्रज्ञांनी पुढील गोष्टींचा वा निरीक्षणांचा आधार घेऊन पृथ्वीचे अंतरंग स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला.

  • पृथ्वीच्या अंतरंगातील तापमान
  • पृथ्वीच्या अंतरंगातील दाब
  • पृथ्वीच्या अंतरंगातील घनता
  • ज्वालामुखी उद्रेकातून बाहेर पडणारे पदार्थ
  • उल्कांच्या रचनेचा अभ्यास इ.

भूपृष्ठापासून भूकेंद्रापर्यंतचे अंतर ६३७१ कि.मी. आहे. भूपृष्ठापासून भूकेंद्रापर्यंत पृथ्वीच्या अंतरंगाच्या स्वरूपात बदल होत जातो. या बदलत्या गुणधर्मानुसार 
Post views: counter

जगातील देश व राजधानी

 राजधानी------------------देश
  1. अबु धाबी --------------------संयुक्त अरब अमिराती
  2. अबुजा -----------------------नायजेरिया
  3. आक्रा ------------------------घाना
  4. ॲडम्सटाऊन ----------------पिटकेर्न द्वीपसमूह
  5. अदिस अबाबा ---------------इथियोपिया
  6. अल्जीयर्स -------------------अल्जीरिया
  7. अलोफी ----------------------न्युए
  8. अम्मान ---------------------जॉर्डन
  9. ॲम्स्टरडॅम -----------------नेदरलँड्स
  10. आंदोरा ----------------------ला व्हेया आंदोरा
  11. अंकारा -----------------------तुर्कस्तान
  12. अंतानानारिव्हो--------------मादागास्कर
Post views: counter

भारत: पर्यावरण विषयक आंतरराष्ट्रीय करार


भारताने स्विकारलेले विविध पर्यावरण विषयक आंतरराष्ट्रीय करार



१) रामसर करार -

  • वर्ष - १९७१
  •  दलदली प्रदेशाचे पान पक्ष्यांचा प्रमुख अधिवास म्हणून संवर्धन व धोरणी वापर
  • अमलात येण्याचे वर्ष - १९७५
  • भारताने मान्य केला - १९८२


२) CITES -

  • वर्ष - १९७३
  •  संकटग्रस्त प्राणी व वनस्पतींमधील आंतरराष्ट्रीय व्यापाराचे नियंत्रण
  • अमलात येण्याचे वर्ष - १९७६
  • भारताने मान्य केला - १९८०


Post views: counter

भूकंप का होतात?

 भूकंप का होतात?
                         भूगर्भातील दोन खडक किंवा प्लेट्‌सचे एकमेकांवर जोरदार घर्षण होते. हे खडक प्लेट्‌स एकमेकांना ढकलत असतानाच प्रचंड दबावामुळे दुभंगतात. या प्रक्रियेचा पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर जाणवणारा परिणाम म्हणजेच भूकंप होय.
                         हे खडक किंवा प्लेटची भूकंपादरम्यान आणि नंतरही पुन्हा एकत्र होईपर्यंत हालचाल होत राहते.

  • भूकंपाचे मोजमाप :
                       भूकंपाची नोंद घेणाऱ्या यंत्रास ‘सेस्मोग्राफ’ अथवा ‘सेस्मॉमीटर’ असे नाव आहे. तसेच भूकंपाची ’महत्ता’ मोजण्यासाठी ‘रिश्टर स्केल’ ह्या एककाचा वापर केला जातो. हे एक गणिती एकक आहे. पाच स्केलच्या भूकंपातून निर्माण होणारी ऊर्जा, चार रिश्टर स्केलच्या भूकंपाच्या दहापट असते.  भूकंपाची ’तीव्रता’ मापण्याचे एक वेगळे अ-गणिती स्केल आहे. त्याचा संबंध भूकंपाने होणाऱ्या नुकसानीशी निगडित असतो, ऊर्जेशी नसतो.
३ रिश्टर स्केल वा त्यापेक्षा कमी महत्तेचे भूकंप जास्त धोकादायक नसतात. महत्ता ७ किंवा त्यापेक्षा जास्त
Post views: counter

पृथ्वीचे अंतरंग

 ●● पृथ्वीचे अंतरंग ●●

'पृथ्वीचे अंतरंग' या भूगोलाच्या घटकावर राज्यसेवा मुख्य परीक्षेच्या सामान्य अध्ययन पेपर-१ मध्ये किमान २ प्रश्न विचारले जातात. पृथ्वीच्या आंतरांगावरच पृथ्वीच्या पृष्ठभागाची रचना अवलंबून असते. म्हणून पृथ्वीच्या आंतरांगाचा अभ्यास महत्वाचा ठरतो.

पृथ्वीच्या आंतरांगाचे गूढ अजूनही मानवास उलगडलेले नाही. पृथ्वीच्या आंतरांगाच्या अभ्यासात प्रमुख दोन अडचणी आहेत.

  1. पृष्ठभागावरील खडक हा कठीण व अपारदर्शक आहे.  
  2. पृथ्वीच्या अंतर्गत भागात तापमान वृद्धी होत जाते. साधारणपणे ३० मी खोलीवर 1°C तापमान वाढत जाते.

Post views: counter

भारत व जगाचा भूगोल

                             लोकसेवा आयोगाच्या परीक्षेत भूगोल हा महत्त्वाचा अभ्यासघटक आहे. भूगोलाचा अभ्यासक्रम आणि मागील परीक्षांमध्ये भूगोलावर विचारले जाणारे प्रश्न लक्षात घेऊन भारताचा भूगोल आणि प्राकृतिक भूगोल या उपघटकांवर प्राधान्याने अभ्यास करणे सूज्ञपणाचे ठरते.

                           नागरी सेवा परीक्षेच्या पूर्व आणि मुख्य या दोन्ही टप्प्यांमध्ये भूगोल हा अत्यंत महत्त्वाचा अभ्यासघटक आहे. प्रस्तुत लेखामध्ये पूर्वपरीक्षेसाठी भूगोलाची परिणामकारक तयारी कशी करावी, याबाबत सविस्तर चर्चा करणार आहोत. पूर्वपरीक्षेच्या अभ्यासक्रमातील भारत व जगाचा भूगोल या अभ्यासघटकाचे प्राकृतिक, सामाजिक, आर्थिक व पर्यावरणीय अशा उपघटकांमध्ये वर्गीकरण करता येईल. इतिहासाप्रमाणे भूगोलाची व्याप्ती मोठी आहे. या विषयाचे स्वरूप semi-scientific असल्याने यातील संकल्पना स्पष्टपणे समजून घेणे श्रेयस्कर ठरते. कारण परीक्षेत येणाऱ्या विश्लेषणात्मक स्वरूपाच्या प्रश्नांमध्ये संकल्पनांचा जास्तीत जास्त आधार घेतला जातो.
Post views: counter

MPSC Pre : World Geography Europ

जगाचा भूगोल : युरोप खंड

युरोपे

                       राज्यसेवा पूर्वपरीक्षेचा महिना जसाजसा जवळ येईल तसतसे राज्यसेवा पूर्वपरीक्षेसाठी तयारी करणाऱ्या परीक्षार्थीच्या मनावर ताण वाढण्यास सुरुवात होते. जे विद्यार्थी सलग तीन ते चार वर्षांपासून या परीक्षांसाठी तयारी करत आहेत,मात्र कुठल्या ना कुठल्या कारणाने त्यांना यश मिळाले नाही,अशा विद्यार्थ्यांच्या मनावर परीक्षेचे दडपण अधिक असते. पण हे लक्षात ठेवा की,तणावग्रस्त परिस्थितीत केलेले सोपे कामदेखील यशस्वी होत नाही. योग्य नियोजन,योग्य संदर्भसाहित्याचा वापर आणि वेळेचे काटेकोर नियोजन केल्यास या परीक्षेत यश मिळवणे शक्य आहे. महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाने प्रश्नपत्रिकेतील प्रश्नांचे स्वरूप १८० अंशात बदलला आहे,याची दखल विद्यार्थ्यांनी परीक्षेचा अभ्यास करताना लक्षात घ्यावी.या परीक्षेच्या सुधारित अभ्यासक्रमानुसार भूगोल या घटकात जागतिक भूगोलाचा अभ्यास समाविष्ट केलेला आहे.